Η ατοπική δερματίτιδα ή αλλιώς ατοπικό έκζεμα είναι μια κοινή, μη μεταδοτική δερματοπάθεια με προεξάρχον σημείο την ξηρότητα του δέρματος. Αφορά περίπου 1 στα 5 βρέφη και παιδιά. Συνήθως εμφανίζεται τους πρώτους μήνες της ζωής και υποχωρεί με την πάροδο του χρόνου. Η βαρύτητα της ταξινομείται ως ήπια, μέτρια και σοβαρή. Δυστυχώς δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνιμη ίαση αλλά στόχος είναι η σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων με την αποφυγή ερεθισμάτων και τη χορήγηση θεραπευτικής αγωγής.
Το κυριότερο αίτιο του νοσήματος είναι η διαταραχή του επιδερμιδικού φραγμού. Λόγω αυτής της διαταραχής υπάρχει απώλεια της συνοχής των κυττάρων της επιδερμίδας που οδηγεί σε εκτεταμένη απώλεια ύδατος (ξηροδερμία) και ελεύθερη είσοδο των διαφόρων αλλεριογόνων και μικροβιακών παραγόντων. Πολλές φορές φαίνεται να συμβάλλει στην εκδήλωση του νοσήματος κάποια γενετική προδιάθεση (π.χ έλλειψη φιλαγγρίνης, βασική πρωτείνη για την διατήρηση της ενυδάτωσης της επιδερμίδας). Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση πως η τροφική αλλεργία προκαλεί έκζεμα. Αντίθετα, το μέτριο/σοβαρό έκζεμα που εμφανίζεται τους πρώτους μήνες ζωής προδιαθέτει στην ανάπτυξη τροφικής αλλεργίας. Μια τροφική αλλεργία μπορεί να προκαλέσει έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας, δεν ειναι όμως το αίτιο της. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να διαγιγνώσκεται η τροφική αλλεργία προκειμένου να απομακρύνεται σαν εκλυτικό αίτιο έξαρσης του εκζέματος, αλλά κατά κύριο λόγο απαιτείται σωστή φροντίδα του δέρματος για την αποκατάσταση του επιδερμιδικού φραγμού που πάσχει.
Η ατοπική δερματίτιδα συνήθως ξεκινά στα βρέφη σε ηλικία 3-6 μηνών και προσβάλλει το πρόσωπο, το λαιμό, τον κορμό και τα άκρα. Η περιοχή της πάνας είναι ελεύθερη. Καθώς το παιδί μεγαλώνει οι βλάβες μετακινούνται στις καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων, των γονάτων και των καρπών.
Οι εκζεματοειδείς βλάβες έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:
1. Έντονη ξηρότητα δέρματος
2. Έντονος κνησμός
3. Ερύθημα
4. Ορορροή
5. Λειχηνοποίηση
1. Αλλαγές της θερμοκρασίας περιβάλλοντος
2. Ερεθιστικές ουσίες (π.χ χημικά, σαπούνια,αρώματα)
3. Συνθετικά ή μάλλινα υφάσματα
4. Τροφική αλλεργία
5. Σκόνη, γύρεις, επιθήλια ζώων
6. Ιογενείς ή μικροβιακές λοιμώξεις
Η διάγνωση είναι κλινική και βασίζεται στην εικόνα του δέρματος. Η σοβαρότητα της ατοπικής δερματίτιδας βαθμονομείται με το σύστημα SCORAD. Σε περίπτωση που τεθεί υποψία αλλεργίας (που δρα σαν εκλυτικό αίτιο έξαρσης), μπορεί να γίνει αλλεργιολογικός έλεγχος με δερματικές δοκιμασίες ή ορολογικός έλεγχο ή και έλεγχος με patch test.
Ενυδάτωση: Η καθημερινή χρήση ενυδατικής κρέμας, τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο αντιμετώπισης της ατοπικής δερματίτιδας. Στόχος είναι η αποκατάσταση του πάσχοντος επιδερμιδικού φραγμού και η απώλεια ύδατος ώστε να διακοπεί ο φαύλος κύκλος ξηροδερμίας↔κνησμού. Η εφαρμογή της ενυδατικής κρέμας θα πρέπει να συνεχίζεται αδιάκοπα ακόμα και όταν το δέρμα δείχνει υγιές. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται η πιθανότητα έξαρσης (flare up) και η ανάγκη χρήσης αγωγής με τοπικά στεροειδή (κορτιζονούχες κρέμες).
Αντιφλεγμονώδης αγωγή: Κατά κύριο λόγο η φαρμακευτική αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας ξεκινά με την εφαρμογή τοπικών στεροειδών στις πάσχουσες περιοχές του δέρματος που παρουσιάζουν φλεγμονή γα την άμεση καταστολή της. Η χρήση τους είναι ασφαλής όταν γίνεται μετά από καθοδήγηση του θεράποντος ιατρού και για μικρά χρονικά διαστήματα. Στην περίπτωση μη ικανοποιητικής απάντησης στα τοπικά στεροειδή ή συχνών εξάρσεων διαθέτουμε στη θεραπευτική μας φαρέτρα τους αναστολείς της καλσινευρίνης. Η χρήση τους είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση ευαίσθητων περιοχών όπως το πρόσωπο και ο λαιμός, όπου αποφεύγονται τα τοπικά στεροειδή.